Âcil duruma hazırlık

Güncelleme : 5

 Geçenlerde basında şöyle bir haber yer aldı:

'İngiltere Başbakan Yardımcısı Oliver Dowden, bir felaket sonucu internet ve güç sistemlerinin çökmesi durumunda insanları 'analog' bir çağa geri dönmeye hazırlanmaya çağırdı. Dowden, insanların internete çok fazla bağımlı hale geldiklerini ve bu durumun onları bir felaket sırasında bilgi boşluğunda yalnız bırakabileceğini öne sürerken, "Herkesin pille çalışan bir radyoya erişebilmesi her zaman geçerlidir" dedi. Gelecekte yaşanabilecek salgınlara, doğal afetlere ve siber saldırılara karşı uyarılarda bulunan Dowden, İngiliz vatandaşlarına mum ve pilli radyoları stoklama çağrısında bulundu.'

Bu aslında herkesin her an aklında olması ve uygulanması, uyulması gereken bir ikaz; en çok da radyo amatörlerinin. Zira, radyo amatörleri âfet zamanlarında önemli görevler yerine getirirler.

Elektriğe ve internete öylesine alıştık ki, bunlarsız bir hayat düşünemez hâldeyiz. Ama gerçeğin yüzü dâima soğuktur. Bu konuda her zaman âcil durumlara hazırlıklı olmalıyız. Bir düşünün, elektriğin birkaç saat kesilmesi hâlinde hayatınız nasıl da zorlaşıyor. Bir de elektriğin günlerce hatta haftalarca olmadığı durumları düşününce bâzı tedbirler almak kaçınılmaz hâle geliyor. Peki neler yapılabilir?

1) Elektrik enerjisi kaynağı

a) Benzinli jeneratör: En iyisi bir benzinli jeneratöre sâhip olmaksa da, pek çoğumuzun yaşadığı şehirlerde ve hele hele apartman ortamında bir jeneratöre sâhip olması ve olsa bile çalıştırması oldukça zordur. Eğer müstakil bir eviniz varsa, bir köşesinde bir benzinli jeneratör bulundurmak en iyi çözümlerden birisidir.

b) Güneş enerjisi sistemi: Fiyatları gittikçe daha uygun hâle gelen güneş pilleri ve bu pillerin doldurduğu akü(ler) ile oluşan bir güneş enerjisi sistemi de oldukça faydalı bir enerji kaynağıdır. Ancak (a) başlığı altında yazdıklarımız burada da geçerli olup, şehir ve apartman hayatında böyle bir sistemi kurmak da oldukça zordur.

Ancak, pencere dışına koyabileceğiniz yaklaşık A4 kağıt ebadında bir güneş pili, buna uygun bir güneş pili şarj kontrol devresi ve 12v'luk bir akü ile  apartmanlarda da küçük çaplı aydınlatma ve haberleşme ihtiyaçları için bir acil durum enerji sistemi oluşturabilirsiniz. Güneş pili ve güneş pili kontrol devrelerinin fiyatı görece uygun hâle geldi.

c) Çeşitli aküler (doldurulabilir piller): En kolay ulaşılabilecek çözüm yolu bu gibi görünüyor. Elinizde 12v 7AH'lik bir veya birkaç akü varsa, bunları dolu durumda tutup, âcil durumlarda az da olsa aydınlatma ve haberleşme ihtiyacınızı karşılayabilirsiniz. Ben evimde (2) adet 12v. 9Ah'lik bakımsız akü bulunduruyor ve düzenli olarak bakımlarını yapıyorum. Eğer HF telsiz cihazınızı beslemek istiyorsanız daha yüksel kapasiteli aküler elbette çok daha iyidir. Bu arada, fiyatları gittikçe dayanılabilir hâle gelen LiFePO4 (Lityum Demir Fosfat) aküleri de akılda tutmakta fayda var.

Bu arada, bir hususu ehemmiyetle belirtmek istiyorum:  "Ucuz etin tiridi olmaz" sözü çok doğru bir tesbit. Özellikle söz konusu akü olduğunda, ne idüğü belirsiz akü markalarından uzak durmanızı şiddetle tavsiye ediyorum. (Tebrübeyle sâbittir)

Yuasa 12v 7Ah Akü

Böyle bir aküyü yukarıda (b) başlığı altında belirtilen bir güneş pili sistemine bağlayarak sürekli dolu durumda tutabilirsiniz.

ç) Doldurulmayan piller: Bu piller birkaç yıllık saklama ömrüne sahiptir. Pilli bir radyonuz  ve el feneriniz varsa, bu cihazları çalıştırabilen pillerden serin ve kuru bir yerde saklamanız iyi olacaktır. Burada dikkat edilmesi gereken husus pillerin son kullanma târihine dikkat etmek olacaktır.

2) Haberleşme aracı

a) Pilli radyo: Pilli radyodan kasıt, standart pillerle çalıştırılabilen küçük radyolardır. Bir DC adaptörle çalıştırılabildikleri gibi pille çalıştırabilmek için pil yuvalarına da sâhiptir bu radyolar. son zamanlarda bu radyolar şarj edilebilir pilli (genellikle li-polimer) olarak bulunuyor.

Bu radyoların FM (VHF 3 metre) bandındaki mahallî yayınları dinlemek yanında, özellikle orta ve kısa dalga yayınlarını alabilecek olmaları önemlidir.

b) Âcil durum frekanslarında haberleşebilecek telsiz cihazı: Sâdece amatör telsizciler için gerekli bir âcil durum cihazıdır. Yerel haberleşme için VHF ve UHF bandlarında, ülke ve dünya çapında haberleşme için HF banında çalışan telsiz(ler) gereklidir.  Bu telsizlerin bir akü yardımı ile çalışabilecek şekilde güç kablolarının önceden hazırlanmış olması gereklidir. Ayrıca VHF ve UHF bandında çalışabilen el telsizi de son derece gerekli bir âcil durum cihazıdır.

3)  Âcil aydınlatma aracı:

a) El feneri: Pilli bir el fenerinin elinizin altında bulunması son derece faydalıdır. Ayrıca, bir akü ile çalışan 12v'luk bir veya birkaç LED lambanın el altında bulundurulması iyi olacaktır.

12v'la çalışan LED kamp lambası

b) LED lamba: 12v.'la çalışan ve 12v.'ta 340mA akım  çeken yukarıdaki "kamp lambası" oldukça etkili bir aydınlatma aracı olacaktır. Araya bağlanacak seri direnç ile parlaklıktan  tâviz vererek akım sarfiyatını azaltabilirsiniz.

Ayrıca, 12v.'la çalışan şerit ledlerden istenildiği kadarı kesilerek kendinize bir lâmba yapabilirsiniz.

c) Mum, kibrit ve çakmak: En zor zamanların dostu mumları ve mumu yakmak için kibrit veya çakmağı unutmamak gerekiyor.

Bir aradevre

12v'luk aküden hem âcil aydınlatma, hem de HF telsiz hâriç radyo ve el telsizlerinin enerji ihtiyaçlarını karşılamak üzere bir aradevre kurdum.

Aradevrenin blok şeması

Devrede, hazır bir volt-ampermetre kullandım. Devrenin ek akım çekmesini önlemek için devre sâdece SW3 tuşuna basıldığında akü gerilimini ve çekilen akımı göstermektedir. Böylece akünüzün gerilimini ve çekilen akımı öğrenerek akünüzün ne kadar süre dayanabileceğini kestirebilirsiniz.

Devrede (2) adet 5v. luk gerilim düşürme devresi vardır. Bunlardan birincisi 7805 tümdevresini kullanan doğrusal bir devredir. SMPS devresinin anahtarlama gürültüsünden korunmak için bu yol seçilmiştir. Bu çıkış küçük radyoları beslemek için düşünülmüştür. Elimde bulunan Sony radyoların bâzıları (meselâ ICF-SW7600GR) 6v'luk, bâzıları da (meselâ ICF-SW40) 4.5v'luk ac/dc adaptörlerle çalışabildiğinden, 5v'luk bir çıkış gerilimi seçilmiştir. Bu gerilim hem 6v, hem de 4,5v'luk radyoları çalıştırmak içi uygundur. Doğrusal regülatör devresi SW1 anahtarı ile devreye sokulabilmektedir.

Siz elinizde olan radyonun çalışma gerilimine uygun bir tümdevre kullanarak çıkış gerilimini 9v'a kadar değiştirebilirsiniz. (78xx serisi gerilim regülatörlerinin düzgün çalışabilmesi için giriş geriliminin çıkış geriliminden en az 3v. yüksek olması gereklidir. Akünün 12v. olduğu dikkat alınınca 12-3=9v. 78xx sersi bir regülatörle elde edilebilecek en yüksek gerilimdir. Eğer radyonuz 12v. ile çalışıyorsa, 78xx'li regülatör devresine gerek olmadan ve güvenlik için araya uygun değerli bir sigorta koyarak akü gerilimini doğrudan kullanabilirsiniz.)

İkinci gerilim düşürme devresi LM2596 tümdevresini kullanan ve piyasada kolayca bulunabilen bir SMPS devresidir. Bu devre de 5v. çıkış verebilecek şekilde ayarlanmış ve çıkışı USB-A dişi sokete bağlanmıştır. Bu çıkış bir el telsizi veya benzeri devrelerin akülerini doldurmak amacıyla kullanılabilmekte ve SW2 anahtarı ile devreye sokulabilmektedir.

 LM2596 tümdevresi ile çalışan gerilim düşürme devresi modülü

Devredeki 2A'lik sigorta hem volt-ampermetreyi ve hem de çıkışa bağlanan cihazları korumak üzere akımı 2A'de sınırlamaktadır.

Yukarıdaki blok şemaya uygun olarak gerçekleştirdiğim aradevre

Neden "TELSİZ" radyo?

 "Neden telsiz radyo?" sorusundaki "telsiz" kelîmesi tuhaf gelebilir size. Doğru ya, bütün radyolar telsiz değil midir? Bu yazıyı okuduğumda ne demek istediğimi anlayacaksınız.

Aklımdakileri yazmadan önce bu yazıyı yazmak fikrini ateşleyen olayı anlatayım kısaca:

Yazdıklarımı okumuşsanız benim radyo alıcılarına oldukça meraklı olduğumu anlamışsınızdır. Özellikle de VLF ve LF denilen yayın bandları oldukça ilgimi çeker. Özellikle VLF'yi alma kapasitesine sâhip alıcı bulmak oldukça zordur. En iyisi bir Selective Level Meter'a sâhip olmak ama bugüne kadar maalesef olamadım. Bu merakım yüzünden de VLF'yi alan adam gibi bir alıcı yapmak istiyordum. Elektor dergisinde yayımlanan "AM Receiver" makalesi bu yüzden çok ilgimi çekmiş ve devreyi gerçekleştirmiştim. Zira bu alıcı, 1 kHz'den 1,9 MHz'e kadar bütün VLF,LF ve MF bandlarını alabiliyordu. (https://qsl.net/ta2ei  adresinde bu konuda bilgi bulabilirsiniz.) 

Elektor AM Alıcı

Bu devreyi geliştirmek adına bir arkadaşıma bu konuyu danışıyordum ki arkadaşım bana "Yahu ne uğraşıyorsun, hani bir üniversitenin on-line radyosu vardı, 1 kHz'den 30 MHz'e kadar her frekansı dinleyebiliyordun, onu dinlesene" dedi. Haklıydı aslında, Hollanda'da University of Twente'nin amatör radyo klübü tarafından işletilen mükemmel bir websdr vardı. 

Bahsedilen websdr alıcının cep telefonunda ekranı

Bu ikinci seçenek -yâni websdr- çok daha zahmetsiz ve yayın kalitesi de çok iyiydi; ama gözden kaçırdığımız bir husus vardı: Bu kulüp veya üniversite veya internete müdahale edebilen herhangi birisi bu yayını kesebilirdi.

Şimdi konuya devam edeyim.

Bildiğimiz klâsik radyo alıcısı, bir radyo vericisinden yayınlanan elektromanyetik dalgaları alarak çalışır. Yâni bir radyo yayınını almak için başkaca bir izne, başkaca bir özelliğe, başkaca bir araca muhtaç değildir. Vericinin dalgalarının ulaştığı her yerden, o dalga boyunu alabilen bir alıcı ile yayını dinleyebilirsiniz. Birisinin bu iletişimi kesmesi -çok güçlü karıştırıcılar hâriç- mümkün değildir. 

Oysa zaman değişti. Artık "internet radyosu" denilen bir şey var. Bir yayıncı yayınlamak istediği şeyi sayısal işaretlere çevirerek internet üzerinden yayınlıyor ve bu yayını dinlemek isteyen cep telefonundan, tabletinden ya da bilgisayarından zahmetsizce o yayını dinliyor. Hem de son derece kaliteli olarak. O zaman klâsik radyonun yayınları cızırtılı bir şekilde almasına ne gerek var, değil mi? İşte istenilen tam da bu! Klâsik radyo alıcısı yok olsun, bütün yayınlar internet üzerinden yapılsın ve böylece internetin "şalterini" elinde bulunduranlar istedikleri an o yayını kesebilsinler, sansür uygulayabilsinler. Dahası var: İnternet üzerinden yapılan yayınları dinlemek için cep telefonlarımız, tabletlerimiz, bilgisayarlarımız olması gerek; ki bunları her birisi tüketim hânesine birer artı olarak yazılacak ve sürekli tüketim getirecek. Düşünsenize, işletim sisteminiz sürekli güncellenecek, yeni programların boyutu gittikçe büyüyecek, sâhip olduğumuz cep telefonlarımız, tabletlerimiz, bilgisayarlarımız bu "güncellemeler" karşısında yavaş kalacak ve yenisini, daha yenisini alacağız. Bu hiç bitmeyecek ve biz Dünyamızın kaynaklarını hovardaca harcamaya devam edeceğiz. Birileri sürekli para kazanırken, aynı zamanda bizlerin neyi dinleyip neyi okuyacağımıza, neyi görüp neyi göremeyeceğimize karar verecekler. Çok uç bir örmek olduğunu mu düşünüyorsunuz? Bir iki yıl önceydi, Twitter denilen "sosyal medya" ABD Başkanının hesabını kapatarak sesini kıstı adeta. Bâzı eblehler "korona aşısıyla bize çip takıyorlarmış" aptallığına inanıyorlar ya, asıl bizlere çipi internete bağımlı hâle getirerek takıyorlar da farkında değiliz. 

İşte bu yüzden "Telsiz radyo"ya çok önem veriyorum. 

Telsiz radyo dinlemek için pahalı aletlere para vermenize gerek kalmaz. 

Telsiz radyo ile elektrik kesilse de yayını dinleyebilirsiniz.

Telsiz radyo ticarî hesapların konusu değildir.

Telsiz radyo sizi "gütmek" isteyenlere bir başkaldırıdır. 

Telsiz radyo özgürlük demektir. 

Yarım asırlık bir radyo: Standard SR-F408L

 1974 ilâ 1978 Ankara'da yatılı olarak öğrenim gördüğüm yıllar. Rahmetli Babamdan bir radyo istemiştim; o yıllarda radyo büyükçe bir şeydi. Bulunabilen en küçük radyo ise STANDARD markalı aşağıda resmi görülen radyo idi. (Bu radyonun model numarasının SR-F408L olduğunu Antika Radyo adlı Facebook sitesinden öğrendim.  Görmenizi tavsiye ederim.) Babam da bu radyodan almıştı bana. Ne oldu, ne yaptım aradan geçen bunca yıldan sonra hatırlamıyorum. Ama "sayısal radyo"lar çağında nostaljik bir depreşmeyle bu radyodan bulup restore etmeye karar verdim.

(Resim, Antika Radyo adlı facebook sayfasından alınmıştır.)

Buldum da, üç gün sonra alıyorum. Gençliğimin radyosuyla olan maceramı burada yazacağım.

Bu radyo, uzun dalga (LW) ve orta dalga (MW) bandlarında çalışırdı. O yıllarda Ankara Radyosu uzun dalgadan (189 veya 198 kHz'den) yayın yapardı. Daha sonra uzun dalga yayınları ikiye çıkmıştı. Birisi Etimesgut'tan yayın yapardı, diğeri ise Ankara'nın birazcık dışında bir yerden. Ayrıca orta dalgadan TRT3 yayınları yapılırdı.(Radyo yayınlarının tarihçesi hakkında ayrıntılı veriyi TRT'nin "Kilometre Taşları" adlı sayfasından öğrenmek mümkün.) En son TRT Erzurum Radyosu uzun dalgadan yayın yapıyordu; hâlâ aktif mi bilemiyorum. Bunun hâricinde artık uzun dalga radyo yayınlarımız yok. Bu konuda TRT Kurumu'ndan birkaç yıl önce aldığım bilgi, uzun ve orta dalga radyolarının malzeme ve işletme mâliyetinin yüksek olduğu yönündeydi. Ben, uzun ve orta dalga radyo yayınlarının stratejik bir yönü olduğunu düşünenlerdenim. Nitekim, Rusya, Almanya, İngiltere, Fransa hâlâ bu "pahalı" yayınları sürdürüyorlar.

30 Aralık 2020

Standard radyoma "kavuştum". 40 yıl sonra kavuşan iki dost gibiydik. Dile kolay tam 42 yıl geçmiş üstünden... Artık ne uzun dalgada ne de orta dagada dinleyebileceğim Türkçe yayın yok. Ama ne gam!

Aldığım radyo şaşırtıcı derecede temizdi! İki pil takınca da hemen çalıştı. 

18 Ocak 2021

Bu arada, internette bir Standart SR-F408L ilanı daha gördüm. Onu da aldım. Yukarıdaki mâvi kadar kozmetiği iyi değilse de, şaşırtıcı bir şekilde daha hassas!

Alıcı-verici cihazlar bir yana, PLL'li, DSP'li alıcılarım oldu; ama ilginçtir ki, hiç birisinin LW ve MW alışı bu küçük Standart SR-F408L kadar iyi değil! Altı üstü birkaç transistörlü, tek çevrimli süperheterodin bu SR-F408L radyolar şaşırtıcı derecede iyi bir hassasiyete sâhipler.

Sony ICF-SW7600GR, Sony ICF-SW30, Sony ICF-S10MK2, Si4735'li DSP'li alıcı.. Bu küçük canavar, oblarla rahatça boy ölçüşebililiyor.